Co Cię czeka za kilka lat? Rynek pracy w oczach młodych

Rozwijanie przedsiębiorczości wśród młodzieży metodami edukacji pozaformalnej na przykładzie projektu PRODEST – promoting youth entrepreneurship with digital storytelling.

Współcześnie przyjmujemy na wiarę, że przedsiębiorczość i inicjatywność to cechy, dzięki którym młodzież z łatwością odnajdzie się na rynku pracy. Nie tylko znajdzie pracę, ale będzie w niej proaktywna i twórcza. Skąd bierze się to przekonanie? Z charakteru współczesnego rynku pracy. Szybkich zmian, które wymagają odporności i elastyczności. Przyjmując jednak, że nie każdy musi być przedsiębiorczy, postanowiliśmy pomóc młodzieży odnaleźć swoje predyspozycje. Określić charakter swojej dalszej ścieżki edukacyjnej i zawodowej, i zdecydować, czy droga przedsiębiorcy jest dla nich.

Przyjrzyjmy się stosunkowi młodych ludzi do rynku pracy oraz ich pozycji na nim.
Moje wnioski pochodzą z obserwacji i ewaluacji warsztatów organizowanych przez Stowarzyszenie Europe4Youth w szkołach średnich i ze studentami w Małopolsce oraz międzynarodową młodzieżą w wieku 18-25, a także wywiadów z 45 młodymi przedsiębiorcami z całej Europy w ramach projektu PRODEST – promoting youth entrepreneurship with digital storytelling (prodestproject.eu).

Zarówno wywiady, jak i warsztaty dotyczyły 10 kompetencji związanych z przedsiębiorczością:

• negocjacja i komunikacja,
  
• planowanie i stawianie sobie celów,
  
• zarządzanie czasem,
  
• utrzymywanie równowagi między życiem zawodowym a osobistym,
  
• przywództwo,
  
• nawiązywanie kontaktów,
  
• odkrywanie własnych predyspozycji (nazywanie kompetencji),
  
• radzenie sobie ze stresem i emocjami,
  
• kreatywność i rozwiązywanie problemów.
  

W ich trakcie mogliśmy ze szczegółami poznać motywacje, przekonania i opinie młodych ludzi na temat rynku pracy oraz ich samych. Mogliśmy też zauważyć niekiedy zmiany podejścia i rozwój kluczowych kompetencji.

Młodzi ludzie budują swoje przekonania w oparciu o obserwacje rodziców, znajomych oraz mediów i tzw. opinii publicznej.

Często czują, że rynkiem pracy rządzi nepotyzm, a przebić się można poprzez bycie ekstrawertycznym, wygadanym, pewnym siebie i sprytnym. Uważają manipulację za postawę uzasadnioną w świecie pełnym niesprawiedliwości. Przedsiębiorczość najczęściej kojarzy się młodym ludziom z kombinowaniem, balansowaniem na granicy prawa, obchodzeniem przepisów i budowaniem własnych koneksji. Przedsiębiorcom przypisuje się również ciężką pracę dla osiągania większych zysków (za cel działalności gospodarczej młodzież uważa głównie zysk) i skłonność do wykorzystywania swojej przewagi nad pracownikami.

Jak to wpływa na postrzeganie siebie jako potencjalnego uczestnika rynku pracy oraz poczucie własnej wartości?
Wielu uczestników zajęć czuło się zagubionych liczbą nowych zawodów, których wcześniej nie wykonywali, oraz brakiem rzetelnej wiedzy o nich. Stąd spora niepewność siebie i tego, czy spełnią wymagania wybranych profesji. Uczniowie nieosiągający znakomitych wyników w nauce, obniżali swoje ambicje lub, najczęściej, deklarowali chęć otworzenia działalności gospodarczej o różnych profilach. Brak „specjalizacji” bądź świadomego profilowania uważali za dobry grunt pod prowadzenie własnego biznesu. „Przedsiębiorcy robią po prostu zarządzanie”, „Tutaj trzeba pracy z ludźmi, oblatania, kontaktów”, „Przedsiębiorcy podejmują decyzje, a pracują pracownicy” – to częste komentarze młodzieży.

Z drugiej strony, często podkreślano cenę wyspecjalizowania się w jednej wąskiej dziedzinie – przekładalnej na zarobki. Młodzież zwracała uwagę na konieczność ciężkiej pracy i ryzyka, jakie podejmują przedsiębiorcy. Zgadzała się, że nie każdy może nim zostać. Wielu planowało studia ogólne (zgodne z pasjami), inni specjalistyczne, jeszcze inni w ogóle nie planowali studiować, chcąc jak najwcześniej wejść na rynek pracy i piąć się po szczeblach kariery.

Co ciekawe, omawiane wyżej poglądy różniły się zasadniczo między grupami zajęciowymi, bardzo rzadko zaś wewnątrz jednej grupy. Wiąże się to z wykształceniem grupowych przekonań uważanych za powszechnie obowiązujące. Ich przestrzeganie bywa warunkiem akceptacji w grupie, zaś nieprzestrzeganie – powodem wykluczenia. Często też, kiedy liderzy grup zmieniali narrację i uwzględniali inną argumentację, poglądy zmieniała cała grupa.  Wniosek dla osób pracujących z młodzieżą? Konfrontujmy opinie młodzieży, otwórzmy dialog, nie oceniajmy, pozwólmy na poznanie różnych przykładów.

Młodzież, która uczestniczyła w zajęciach, najczęściej oczekiwała od nas przygotowania do wyścigu na rynku pracy. Tymczasem, na przykład zajęcia na temat esencji przedsiębiorczości, zawierające informacje o tym, czym jest przedsiębiorczość społeczna, spotkały się z zaskoczeniem. Dyskutowaliśmy o tym, jak biznes kształtuje społeczeństwo, o odpowiedzialności biznesu za rynek, o wartości pracy i postawie lidera.

Ze sceptycyzmem przyjęto postawę przedsiębiorcy dbającego o odpowiednią jakość produktów, zapewniającego etyczną produkcję,  niewykorzystującego pracowników, dbającego o środowisko, zatrudniającego w sposób niedyskryminujący niepełnosprawnych, kobiety, obcokrajowców.

Przekonania o zasadności tych zjawisk kwestionowano. Prowadzący zajęcia, nie przyjmując żadnego ze stanowisk, pokazywali fragmenty wywiadów z przedsiębiorcami oraz prowadzili otwartą, demokratyczną dyskusję. Młodzież mogła nie tylko wymienić się opiniami, ale też krytykować, analizować, komentować postawy prezentowane w nagranych wywiadach. Przedsiębiorcy w filmikach to głównie młodzi, pracujący w różnych branżach ludzie. To nie tylko rekiny biznesu, ale też introwertycy, innowatorzy, reformatorzy. Podsumowując - krytyczne spojrzenie młodym okiem na współczesny rynek pracy.

Jednym z najważniejszych wniosków z tego projektu dla nas - osób pracujących z młodzieżą - jest fakt, że potrzebuje ona orientacji i kontaktu z drugim człowiekiem – mentorem, praktykiem różnych zawodów,
Kimś, kto wskaże możliwe opcje i sposoby ich osiągnięcia.
Kto przekaże własne doświadczenie, podzieli się swoją drogą, uczuli na wyzwania.
Kto zademonstruje różne strony rynku pracy i pozwoli na samodzielne ukształtowanie poglądów młodych ludzi.